Licht in onze verpleeghuizen

Kort voor Sint-Maarten, het lichtjesfeest bij uitstek op 11 november, woonde Riemke Leusink, redacteur van Vierklank, een viering bij in de Amersfoortse Ansfriduskerk. De voorganger legde de kinderen, die allemaal een lampion met een lichtje bij zich hadden, uit wat de betekenis van licht is. Het verlicht de duisternis, licht geeft warmte en je kunt er Gods aanwezigheid in ervaren.

Dit artikel is geschreven door Riemke Leusink en verscheen eerder in Vierklank.

Hoe brengen wij licht bij oudere mensen? De laatste levensfase is voor veel mensen niet de makkelijkste. Lichaam en geest gaan achteruit, maar de ziel van oude mensen is, voor wie goed naar hen kijkt en luistert, nog geheel aanwezig. Hoe brengen wij als Amersfoortse kerken Licht in het soms door dementie wat verduisterde leven van mensen in verpleeghuizen? Hoe voeden wij hun ziel, zodat zij Gods aanwezigheid kunnen ervaren?

Amersfoortse zorg- en verpleeghuizen

Voor de meeste mensen is het verpleeghuis geen wenkend perspectief. Ouderen blijven liever in hun eigen huis wonen, iets wat door de overheid is gestimuleerd: onder de noemer ‘zelfredzaamheid’ zijn de bejaardenhuizen sinds 2013 wegbezuinigd. Langzamerhand zien we daar ook de nadelen van: overbelaste mantelzorgers en onvoldoende doorstroming op de woningmarkt. Ouderen blijven in veel gevallen noodgedwongen in hun (te grote) eengezinswoning, omdat er onvoldoende appartementen voor senioren zijn. En dat draagt bij aan een groeiend woningtekort.

Alleen als het echt niet meer kan, verhuizen mensen naar een zorginstelling, die daardoor een populatie heeft die veel zorg nodig heeft. Juist in die levensfase kan een kerkdienst, met vertrouwde teksten, liederen en rituelen, voor ouderen een lichtpuntje zijn. Daarom verzorgen diverse wijkgemeenten vieringen in een aantal van de circa vijftien Amersfoortse zorgcentra. Maar ook daar is de afgelopen jaren in gesneden: in het verpleeghuis Birkhoven zijn die zondagse vieringen ruim vijftien jaar geleden afgeschaft. In het Meanderziekenhuis en bij Zon en Schild zijn de diensten sinds corona vervallen. Onlangs is in het verpleeghuis De Lichtenberg aan de vrijwilligers bekendgemaakt dat de zondagse vieringen met ingang van 1 januari 2026 worden vervangen door doordeweekse vieringen.

In diverse instellingen zijn er ook vieringen:

• In De Koperhorst worden de protestantse diensten (op zaterdagen) geleid door de wijkpredikant van De Hoeksteen, De Bron of de Adventkerk, bijgestaan door een ouderling en organist (elke wijkgemeente doet dit zes keer per jaar). Op de andere zaterdagen wordt de viering door de rooms-katholieke kerken verzorgd.
• In het St. Elisabeth Verpleeg- en Gasthuis zijn ‘s zondags zeer goedbezochte diensten in het Grand Café, soms geleid door de geestelijk verzorger of door een vrijwilliger.
• In het St. Pieters en Bloklands Gasthuis verzorgt met regelmaat de geestelijk verzorger ds. René Rosmolen een kerkdienst, bijgestaan door vrijwilligers uit diverse kerken.
• In Woonzorgcentrum Mgr. Blom is elke zaterdag een rooms-katholieke viering. Eens per zes weken is er op vrijdag een protestantse dienst, geleid door ds. Jan van Baardwijk, ds. Henk Dikker Hupkes of ds. Nel Walet. 
• De PGA speelt een belangrijke rol in Nijenstede: daar is in samenwerking met de Nederlands Gereformeerde Gemeente (De Kandelaar), Christelijk Gereformeerde Gemeente (de Ichthuskerk) en vanuit de PGA de St. Joriskerk, De Brug en de Nieuwe Kerk een actieve kerkenraadscommissie opgezet, die wekelijks op zondag diensten verzorgt in de Andreaskapel.

De kerkdienst in Nijenstede maakt een luikje open

Om een beeld te krijgen van het ‘hoe en waarom’ van het brengen van Licht zoomen we in op Nijenstede. De kerkenraadcommissie van Nijenstede bestaat uit vier mensen. Zij vergaderen twee keer per jaar. Voorzitter is Bart van den Brink (St. Joriskerk), Alie Folkers verzorgt het rooster van voorgangers en organisten, Rob Schuitemaker (diaken in de Adventkerk) maakt het rooster voor de vrijwilligers en Bert Blankenstijn (St. Joriskerk) is penningmeester. Zij werken samen met geestelijk verzorger Geke van Schuppen.

Ik sprak hierover met Rob Schuitemaker (31 jaar).

Waarom zijn deze vieringen belangrijk?

“Deze ouderen raken steeds meer geïsoleerd. Velen van hen hebben een vorm van dementie en je merkt dat juist zo’n bekend kerklied hun herinneringsvermogen activeert: door die kerkdienst komen ze weer bij hun oudste ervaringen. Bovendien is het voor hen een onderbreking van de dag: ze worden door vrijwilligers in hun kamer opgehaald, en dat contact met de vrijwilligers wordt duidelijk gewaardeerd. Maar ook het personeel van Nijenstede voelt zich gesteund in hun werk: personeelsleden zien hoe waardevol de kerkdienst voor hun bewoners is, en ze ervaren dat ze niet alleen staan in hun werk: de kerken laten deze mensen niet los. Er komen dertig tot veertig bewoners naar de diensten, dus het voldoet in een behoefte.”

Hoeveel mensen helpen mee in deze vieringen?

“Uiteraard is er in elke dienst een voorganger, dat is soms een predikant die met emeritaat is, of een predikant-in-opleiding. Er is een team van circa vijftien voorgangers, waaronder ook een wijkpredikant en geestelijk verzorgers. We hebben ongeveer tien organisten en pianisten die de muziek verzorgen. Zij krijgen van de PGA een bescheiden financiële vergoeding, en ook de bloemen en een eindejaarsattentie voor de vrijwilligers worden door de PGA betaald.

Per zondag zijn er daarnaast minimaal vier vrijwilligers om de mensen van en naar hun kamer te brengen (liefst vijf vrijwilligers, want dan heb je wat meer tijd om een praatje te maken met de bewoners) en een gastheer of -vrouw in de kerkzaal. Ook is er een ambtsdrager vanuit een van de vijf betrokken kerken. In totaal zijn er zo’n vijfentwintig vrijwilligers die elk eens per vier à zes weken aanwezig zijn.

Vier keer per jaar vieren we het avondmaal op zondag. Dat wordt georganiseerd door de St. Joriskerk, De Brug en de Nieuwe Kerk. De Kandelaar organiseert bovendien eens per maand een zangdienst (niet op zondag).”

Wat motiveert jou om dit te doen?

“Ik vind het heel belangrijk dat we blijven omzien naar deze oudere mensen, die vaak hun hele leven lang de kerk trouw zijn geweest. De kerkdiensten zijn voor hen een soort luikje naar een belangrijk aspect van hun leven, en ik wil er graag aan bijdragen om dat luikje te openen. Onlangs nam ik mijn dertien maanden oude zoontje Julian mee, en je merkt dan hoe heerlijk de ouderen het vinden om zo’n baby te zien. Veel vrijwilligers nemen hun kinderen mee naar deze diensten en dat is voor de bewoners echt heel fijn, ze genieten van de aanwezigheid van die kinderen. En voor die kinderen is het ook goed om te zien hoe het is om ouder te worden.

We hebben het overigens ook gezellig als vrijwilligersteam: we drinken na de dienst samen koffie, en zo leer je ook mensen van andere wijkgemeenten kennen. Voor de bewoners is dat koffiemoment te vermoeiend, die gaan weer naar hun kamer, en sommige ouderen drinken nog even koffie met een paar anderen in het restaurant.”

Het vrijwilligersteam kan nog wel wat uitbreiding gebruiken: als u mee wilt helpen om het Licht in Nijenstede te brengen, mail dan naar robschuitemaker@gmail.com.

Lees een uitgebreid profiel over de Andreaskapel op blz. 12 en 13 in Vierklank maart 2025, hier te downloaden.